Haluks, czyli paluch koślawy (hallux valgus)

Co to jest haluks?

Haluks, czyli paluch koślawy (łac. hallux valgus) to jedna z najczęstszych przyczyn wizyt u lekarzy ortopedów, którzy specjalizują się w leczeniu schorzeń stopy. W internecie można spotkać się z kilkoma innymi określeniami i sposobami zapisu tego schorzenia: haluksy (jeśli problem dotyczy prawej oraz lewej stopy), Halux, Halluxy, Hallux valgus.

Haluks to deformacja stopy, która polega na bocznym odchyleniu dużego palca stopy (palucha) w kierunku pozostałych palców. Schorzenie może z czasem postępować i powodować deformacje kolejnych palców.

Przyczyny powstawania haluksów

Kluczową rolę w deformacji palucha koślawego odgrywa nie – jak wskazuje nazwa – sam paluch, a niestabilna pierwsza kość śródstopia. To spadek po naszych małpich przodkach, których paluchy stóp były chwytne i pomagały im m.in. w chodzeniu po drzewach.

Pierwsza kość śródstopia w toku ewolucji zaczęła zyskiwać ustawienie równoległe do pozostałych kości śródstopia, aby umożliwić człowiekowi sprawne chodzenie na dwóch nogach. Pozostałością po chwytnej funkcji I palca stopy jest jej zmniejszona stabilność, co aktualnie u części osób może zwiększać ryzyko powstawania haluksów.

Haluksy występują przede wszystkim u kobiet i są uwarunkowane genetycznie. Jeśli w rodzinie były przypadki tego schorzenia, z wielkim prawdopodobieństwem pojawi się ono w kolejnych pokoleniach linii żeńskiej: u mamy, córki czy wnuczki. Mimo powszechnej opinii noszenie butów na wysokim obcasie nie jest więc najczęstszą i najważniejszą przyczyną powstawania palucha koślawego.

Inne przyczyny wystąpienia haluksa to:

• długotrwałe noszenie nieodpowiedniego obuwia – z wąskimi lub spiczastymi noskami
• urazy, skręcenia palucha
• sport powodujący takie urazy – jak na przykład taekwondo, ale także balet

Najczęstsze objawy palucha koślawego

Najczęstszymi, łatwo zauważalnymi, objawami palucha koślawego są:

• deformacja pierwszego palca
• pojawienie się zgrubienia (modzela) na przyśrodkowej krawędzi stopy
• ból – szczególnie dokuczliwy podczas chodzenia czy noszenia ciasnego obuwia, często dotyczy poduszki pod małymi palcami
• dyskomfort podczas chodzenia
• pogorszenie wzorca chodu i wtórne zaburzenia kolana, biodra, kręgosłupa związane ze zmienioną postawą

Wystąpienie tych objawów powinno skłonić do wizyty u ortopedy, który specjalizuje się w leczeniu schorzeń stopy. Diagnostyka palucha koślawego polega przede wszystkim na wykonaniu prawidłowego technicznie zdjęcia rentgenowskiego oraz badaniu klinicznym.

Jak leczyć haluksy?

Część pacjentów, mimo wystąpienia u nich palucha koślawego, funkcjonuje bez dolegliwości, w związku z czym nie wymaga leczenia.

Leczenie nieoperacyjne

Trzeba pamiętać, że nieleczony paluch koślawy stopniowo postępuje.

We wczesnych fazach haluksa można zastosować:

• leczenie fizjoterapeutyczne ukierunkowane na wzmocnienie mięśni koniecznych dla prawidłowego funkcjonowania stopy i rozluźnienia mięśni przykurczonych
• ortezy czy prostotrzymacze – choć ich skuteczność jest podawana w wątpliwość
• unikanie noszenia butów z wąskimi lub ostrymi noskami

Działania te mogą co prawda spowalniać postęp choroby oraz zmniejszyć dolegliwości bólowe, ale nie przyniosą najbardziej oczekiwanego efektu – wyprostowania palucha koślawego.

Leczenie operacyjne haluksa

Jeśli jednak dolegliwości związane z paluchem koślawym wystąpią, podstawą leczenia jest leczenie operacyjne. O tym, kiedy:

• poddać się zabiegowi,
• jaki powinien to być rodzaj operacji
• oraz – w przypadku gdy haluksy występują w obu stopach – czy będzie to zabieg usunięcia obu haluksów na raz,
• decydują pacjent i ortopeda specjalizujący się w leczeniu schorzeń stopy.

Podczas operacji nastawia się przesunięte kości, odtwarzając kształt palucha. W znacznej części przypadków można wykonać zabieg bez użycia implantów. Niekiedy stosuje się śruby i płytki ortopedyczne.

Operację wykonuje się z klasycznego dostępu z przecięciem skóry lub też technikami miniinwazyjnymi – z punktowych nacięć.

Warto zgłosić się do doświadczonego chirurga specjalizującego się w operacjach stopy, który dobierze najlepszą metodę leczenia dopasowaną do budowy stopy i precyzyjnie wykona zabieg. To daje największe szanse na trwałe efekty oraz uniknięcie odrośnięcia haluksa.

Trzeba zaznaczyć, że po leczeniu operacyjnym może dojść do dalszego deformowania stopy, wówczas mówimy o nawrocie.

Po operacji usunięcia haluksa konieczna jest rehabilitacja, która trwa od 6 do 12 tygodni. Rehabilitację zaczyna się w drugim tygodniu po usunięcia haluksa.

Operacja haluksa: mity

Nie jest prawdą, że po operacji palucha koślawego pacjent nie może obciążać stopy przez 6 tygodni. W nowoczesnych metodach leczenia haluksa, obciążać stopę można nawet od pierwszego dnia po operacji. Należy do tego oczywiście używać odpowiedniego buta pooperacyjnego – sandała. Nosi się go właśnie około 6 tygodni po zabiegu. Większość pacjentów po operacji haluksa chodzi natomiast bez używania kul. Co najważniejsze, od co najmniej 20 lat nie stosuje się unieruchomienia operowanej stopy w gipsie.

Operacja haluksa: znieczulenie

Leczenie operacyjne haluksa nie musi boleć. W trakcie operacji anestezjolog stosuje wybrane wraz z pacjentem, skuteczne znieczulenie – najczęściej znieczulenie dolędźwiowe (są też inne metody). Na koniec zabiegu stosuje się także znieczulenie miejscowe, a po operacji – leki dożylne i doustne. Połączenie różnych metod hamowania bólu daje bardzo dobry efekt.

Ból stopy po operacji haluksa: co warto wiedzieć?

Wielu pacjentów obawia się bólu po operacji palucha koślawego. To naturalne, że po zabiegu mogą pojawić się dolegliwości bólowe, jednak wówczas z pomocą przychodzą leki przeciwbólowe. Przy odpowiednim zaplanowaniu leczenia, współpracy i odpowiedniej komunikacji na linii lekarz-pacjent, można przejść przez okres pooperacyjny praktycznie bezboleśnie.

Jeśli ból po operacji haluksa utrzymuje się kilka tygodni lub miesięcy, pacjent powinien zgłosić się do swojego ortopedy.

Powikłania po operacji haluksa: na co zwrócić uwagę?

Jak po każdej operacji, także po zabiegu palucha koślawego mogą wystąpić powikłania.

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów po operacji haluksa, ważne jest szybkie skonsultowanie się z ortopedą, najlepiej takim, który specjalizuje się w leczeniu schorzeń stopy i stawu skokowego. Wczesna reakcja pozwala uniknąć poważniejszych problemów.

Autor: Dr hab. n. med. Andrzej Boszczyk